جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

گفتار در روش نوشته رنه دکارت و اسفار اربعه اثر صدرالدین شیرازی بی تردید در فهرست بزرگترین آثار فکری جهان جای می گیرند. این دو اثر در یک روزگار اما از دو مبدا جغرافیایی، نظریات نوینی را به ویژه در زمینه شناخت و معرفت انسانی ارایه دادند. دکارت درصدد بود تا شناخت را بر مبانی متیقّن و تزلزل ناپذیری استوار کند. وی که منطق ارسطویی را از توانایی لازم برای ساخت یک نظام معرفتی مستحکم برخوردار نمی دانست، در گفتار در روش خود، منطقی جدید همراه با بیان و شیوه بلاغی متفاوتی اختیار کرد. این روش نو و این زبان جدید که به گفته او ملهم از یقینی ترین دانشها یعنی ریاضیات و مسبوق به یک شک دستوری و سپس کوژیتوی یقینی بود، در نهایت به وحدت معلوم یعنی ریاضیات جهانی می انجامید. این اتحاد اما هرگز بین عالم و معلوم محقق نشد تا جهان نزد دکارت همواره صورتی ثنوی و دوگانه بیابد. ملاصدرا اما این یکپارچگی را گسترش بی حد و حصری داد .وی با اتکا بر نظریه اصالت وجود، و با استفاده از بیانی عرفانی، در تمام هستی از جمله بین عالم و معلوم اتحادی بنیادین برقرار ساخت. وی که بر خلاف پیشینیان، علم را نیز از سنخ وجود می شمرد، نتیجه و غایت آن را چیزی جز ترقی انسان در مراتب هستی و تکامل نفسانی او نمی دانست. بدین ترتیب هر دو متفکر با روش و بیان خاص خود سنّت ارسطویی را به چالش کشیدند و تفسیر جدیدی از شناخت و معرفت انسانی ارایه کردند. این تفسیر بر چه مبانیی استوار است؟ ملزومات معرفتی آن مبانی چیست؟ کدام حقیقت پایه اصلی شناخت را در ساختمان ذهنی انسان تشکیل می دهد؟ اینها سوالاتی است که در این مطالعه به پاسخ آنها پرداخته ایم.

تبیین و تفکیک "وجود" و "ماهیت" بدون تردید یکی از اساسی ترین مباحث فلسفی در تفکر فلاسفه مسلمان است. بدون اغراق این تمایز، نخستین گام را در تفکر وجود شناسی و مابعدالطبیعی مسلمانان شکل داده و بنیادی را فراهم ساخته که تمام ساختمان مباحث مابعدالطبیعه نزد مسلمانان بر آن استوار گردیده است. نویسنده در مقاله در حوزه مباحث هستی شناسی تطبیقی به بررسی "تمایز متافیزیکی وجود و ماهیت" در نظام فلسفی اسلامی و در واقع، در حوزه فلسفه مشائی (فارابی و ابن سینا) پرداخته است. ریشه های این نظریه فلسفی را برخلاف گمان برخی، در فلسفه یونان باستان نمی توان جست بلکه ریشه های آن در اندیشه های کلامی نخستین متکلمان مسلمان قابل جستجو و پی گیری است. مساله کلامی "شی" و "موجود" و ارتباط بین آنها مهمترین منبع و ریشه اندیشه تمایز متافیزیکی میان "وجود" و "ماهیت" در فلسفه اسلامی است.